Tenaanval

Laaggeletterden als strohalm

Klitschko vs. Illiteracy from Klitschko vs. Illiteracy on Vimeo.

Afgelopen dinsdagavond zag ik net als een heleboel andere bibliothecarissen het NCRV tv-programma Altijd Wat (“staat stil waar anderen doorhollen en gaat verder waar anderen ophouden”). Ik kende het programma niet, maar was aangenaam verrast. Het was een interessant programma, met dit keer als thema: wat zijn de gevolgen van de bezuinigingen op de kunsten. Eerst een item over hoe het kan dat er overal bibliotheken gesloten worden terwijl er steeds meer laaggeletterden komen en  daarna maakte Pierre Bokma zich boos over de onverschilligheid van Nederlandse politici ten opzichte van de kunsten en het verschil met Duitsland waar men cultuur ziet als een steunpilaar van de maatschappij.

Ik vond het een interessant programma en heel genuanceerd: het bibliotheekitem werd vanuit verschillende kanten besproken, er kwamen politici aan het woord, een bibliotheekdirecteur, een wetenschapper, een deskundige en een laaggeletterde. Iedereen werd serieus genomen en in 13 minuten werd kort en duidelijk uitgelegd dat laaggeletterden in Heerlen heel veel baat hebben bij de bibliotheek en dat er steeds meer bibliotheken gesloten worden. De conclusies mocht je zelf trekken.

Schrijverdezes zag een heel ander programma. Ze zag natuurlijk hetzelfde programma, maar zij kreeg er hele andere gedachten bij dan ik. Ze twitterde er eerst over en daags erna heeft ze er een stuk over geschreven op haar blog. Een aantal van de vragen die ze stelt zijn inmiddels al beantwoord door Frank Huysmans en de Stichting Lezen & Schrijven. Maar ze stelt interessante vragen en daarom kom ik er graag op terug. Ze vraagt zich onder andere af: waarom vraagt nou nooit niemand in zo’n reportage eens: Tot voor kort waren er nog overal bibliotheken en toch zijn er 1,5 miljoen laaggeletterden in Nederland, hoe zit dat? Zijn die 1,5 miljoen niet te helpen of hebben de bibliotheken dat niet voldoende geprobeerd? En wat verderop zegt ze: Ik heb een beetje de indruk dat de bibliotheek in de laaggeletterden ineens een strohalm ziet om zich aan vast te klampen in deze tijd van onzekerheid.

Ten eerste die cijfers: hoe het daar precies mee zit wordt in de commentaren uitgelegd. Maar daarnaast is het zo dat de wereld steeds ingewikkelder wordt, je moet steeds meer en steeds beter kunnen lezen om je te kunnen redden, om mee te doen in de maatschappij. Met andere woorden: de lat wordt steeds hoger gelegd. Iemand die 20 jaar geleden redelijk kon lezen kan tegenwoordig een probleem hebben als hij in de afgelopen 20 jaar geen routine heeft opgebouwd of niks heeft bijgeleerd. Als je niet weet hoe je met een computer moet omgaan heb je een probleem en al helemaal als je geen geroutineerde lezer bent want je moet nogal wat lezen op zo’n scherm. Dus die groep wordt steeds groter. Ik weet niet zeker of digibeten ook bij die 1,5 miljoen laaggeletterden worden gerekend, maar er is daar zeker een verband tussen. Dus het is zeker niet zo dat alle inspanningen (van bibliotheken en de Stichting Lezen & Schrijven o.a.) geen resultaat hebben gehad. Je weet niet hoe de situatie zou zijn als er al die tijd niks gebeurd was.

Ten tweede die opmerking over die strohalm: die is ijzersterk. Want veel bibliotheken hebben nu opeens de mond vol van laaggeletterdheid maar wat doen ze daar nou precies voor? Of tegen? Wat hebben ze de laaggeletterden in hun gemeente te bieden? Meer dan een plankje met eenvoudige boeken dat vaak de grootse naam Lees en Schrijfplein heeft gekregen? Waar vervolgens niemand gebruik van maakt omdat niemand weet dat het er is? Hoeveel bibliotheken organiseren activiteiten voor laaggeletterden? Natuurlijk zijn er bibliotheken die dat wél doen, die samenwerken met ROC’s en die uitgebreide collecties hebben. Maar dat is wel een minderheid.

Er is geen bibliotheekdirecteur meer die laaggeletterden niet een belangrijke doelgroep voor bibliotheken vindt, maar ik herinner me ook de eindeloze discussies in het niet-eens-zo-verre verleden met de verschillende retailformuleteams over het Makkelijk Lezen Plein en het Lees en Schrijf Plein. Die zouden niet in de retailformule passen en dus was er geen plaats voor in de “nieuwe bibliotheek”. Tot vervelends toe is daar over gepraat, maar uiteindelijk is er toch ruimte gemaakt binnen de formule. Gelukkig maar. En ik ga er van uit dat alle bibliotheken binnenkort niet alleen met woorden belijden dat ze bestrijding van laaggeletterdheid belangrijk vinden, maar ook met daden.

In de commentaren concludeert Schrijverdezes: Wat mij het allerbelangrijkste lijkt in de strijd tegen de laaggeletterdheid is uitdragen dat lezen de moeite waard is. Omdat het leuk is, omdat je er door op andere gedachten komt, omdat je andere werelden en denkwijzen leert kennen. Dat uitdragen en overbrengen van liefde voor lezen en literatuur (in ruime zin) zou, vind ik, de bibliotheek veel meer moeten doen. Dat is niet alleen goed tegen de laaggeletterdheid, maar ook tegen kortzichtigheid en vooroordelen. En daar kan ik het alleen maar van harte mee eens zijn.

Overigens is het filmpje hierboven een actie van de Oekraïense bokser Wladimir Klitschko. Hiermee wil hij geld inzamelen om wereldwijd meer kinderen toegang tot onderwijs te bieden. Mooi filmpje vind ik en best toepasselijk.