Tijdens de presentatie van de Beste Bibliotheek 2013 gebruikte Anne Vegter de term “participatiebibliotheek”. Bedacht in het jurybusje tijdens de tocht kriskras door Nederland van de ene naar de andere bibliotheek. Het was geen officieel beoordelingscriterium maar de jury gebruikte de term om aan te geven in hoeverre genomineerde bibliotheken samenwerkten met andere instanties en in welke mate burgers betrokken werden bij hun bibliotheek.

Want participatie is het nieuwe toverwoord. Was dat een paar jaar geleden nog professionalisering en daarna marktwerking en/of verdienmodel, nu gaat het opeens over participatie. Met dat begrip kunnen openbare bibliotheken in elk geval een stuk beter uit de voeten dan met product-markt-combinaties, want bij participatie liggen de wortels van ons bestaan, daar zijn wij ooit voor opgericht, om mensen te helpen met participeren. We noemden dat toen alleen anders.

In de Groene Amsterdammer van deze week staat een interessant essay van Nico de Boer en Jos van der Lans De verzorgingsstaat voorbij, de stad als sociaal laboratorium. Over de opkomst en de ondergang van de verzorgingsstaat. Het staat achter een slotje, maar als het goed is kun je het hier lezen. (ik begrijp dat De Groene zijn beveiliging heeft aangepast en ik de deur niet meer kan openzetten, maar kijk maar even op de leeszaal zometeen).

Het artikel beschrijft hoe de basis voor onze huidige verzorgingsstaat werd gelegd in 1942 en hoe die na de oorlog doortastend werd opgebouwd. En hoe, toen de welvaartsstaat eind jaren zestig compleet was, al de eerste waarschuwingen tegen de ongebreidelde groei daarvan kwamen. Dus de huidige afbraak komt helemaal niet uit de lucht vallen en is ook zeker niet alleen een kwestie van bezuinigingen.

De opkomst van de diverse burgerinitiatieven heeft grote gevolgen voor de samenleving: …niet langer draait alles om de staat en de professionele interventies. Niet alles draait meer om het aanbod van grote instituties. Voor de (staats)instituties is dat een buitengewoon lastige opgave. Zij moeten zich opnieuw uitvinden (…). Zij moeten zich opnieuw enten in een netwerksamenleving, die systematisch knaagt aan de oude, verticaal georganiseerde instituties. Het daagt deze uit zich opnieuw uit te vinden en zich horizontaal te organiseren. In feite is dat wat een organisatie als Buurtzorg in de praktijk brengt. Zij legt macht en verantwoordelijkheden weer bij de professionals die het werk met burgers verrichten. Ze herstelt daarmee in een eigentijds jasje een werkwijze die in het grote institutionele geweld van de laatste decennia verloren is gegaan. Zo moet er een nieuwe sociale infrastructuur ontstaan.

Nou hoeven bibliotheken zich niet zozeer opnieuw uit te vinden, ze moeten hoogstens hun prioriteiten bijstellen. Als het goed is zijn bibliotheken al geënt in hun netwerksamenleving en in Fablabs/Medialabs werken professionals al samen met burgers. Op kleine schaal nog, maar bij dit soort initiatieven ligt de toekomst van de bibliotheek lijkt me. Niet persé in fablabs, maar in het actief werken met en voor burgers op lokale onderwerpen. Kleinschalig en inhoudelijk. Door betrokken medewerkers en met persoonlijk gevoel.

Er moet zeker wat veranderen in de bestaande organisaties en dat zal niet pijnloos zijn, maar de bibliotheek heeft toekomst. Zeker nu. Juist nu.