Hoe het vak uit de branche verdween
Het waren twee heel verschillende dingen die me aan het denken zetten. Of eigenlijk drie. Het begon met een opmerking naar aanleiding van een artikel dat ik had getwitterd over waarom president Trump een privé-bibliothecaris nodig heeft (een leuk artikel, lees het vooral). Naar aanleiding daarvan was ik opeens aan het uitleggen wat het verschil is tussen een classificatie- en een plaatsingssysteem. En terwijl ik twitterde dat meneer Goossens (docent Documentaire Informatiesystemen) trots op me zou zijn schoot me een opmerking van een collega-directeur te binnen die onlangs over een van de huidige bibliotheektrainingen zei dat het een waardeloze opleiding was want “daar leren ze titelbeschrijven”.
Toen realiseerde ik me waarom ik mij steeds zo opwind over het verdwijnen van de bibliothecaris uit de bibliotheek: omdat dit soort basiskennis van het vak uit de branche dreigt te verdwijnen als we niet oppassen. En ja dat is erg. Nee, zeker niet iedereen die in een openbare bibliotheek werkt hoeft te kunnen titelbeschrijven. En nee, ook niet iedereen hoeft te weten hoe je een catalogus opbouwt of hoe je de IFLA regels voor de ISBD toepast. Maar er moeten in elke organisatie een paar mensen zijn die dat wel weten. Die van de hoed en de rand weten. En niet omdat iemand ze snel even de grote lijnen heeft uitgelegd maar omdat ze echt weten waar ze het over hebben. Het hoeven geen specialisten te zijn, die zitten bij de NBD en de KB. Maar in je eigen organisatie heb je mensen nodig die met die specialisten kunnen praten en die ze kritisch kunnen volgen. Is dat een dagtaak? Nee zeker niet, althans niet in de gemiddelde openbare bibliotheek, maar het is wel een belangrijke taak. Dat geldt niet alleen voor titelbeschrijven maar ook voor andere basis bibliotheekprincipes. Wat is het verschil tussen een trefwoord en een hoofdwoord? En tussen een trefwoord en een classificatienummer? Waarom is Siso een classificatie- én plaatsingssysteem en Pim alleen een plaatsingssysteem? En waarom is het ene wel of niet beter dan het andere? Allemaal heel erg on-sexy vragen. En je stelt ze zeker niet elke dag en zelfs niet elk jaar; maar dat maakt ze niet minder belangrijk, want principieel. Omdat we het over dat soort principiële dingen nog maar zelden hebben in de openbare bibliotheekwereld (want hoera, NBDbiblion regelt dat voor ons) realiseren veel mensen in de branche zich niet welke systemen en structuren de grondslag vormen van het bibliotheekwerk. Dát er überhaupt meer systemen zijn dan je op het eerste gezicht ziet. Met als gevolg dat als er eens een discussie over gevoerd moet worden dat al snel wordt afgedaan als geneuzel “want waar hebben we het eigenlijk over?”. Inderdaad: jij weet niet waar deze discussie over gaat maar dat wil niet zeggen dat het niet belangrijk is.
Voor alle duidelijkheid: ik had een hekel aan het vak Documentaire informatiesystemen. Ik vond het ontzettend saai en ik zag er absoluut het nut niet van in. Net zoals ik ook niet begreep waarom meneer Van Nistelrooij zo enthousiast werd van het uitleggen van het UDC. Al was dat enthousiasme wel heel aandoenlijk. Maar ik was 18 toen en het personeelsbestand van openbare bibliotheken bestond voor meer dan de helft uit mensen met een bibliotheekopleiding. Tijdens werkoverleggen, of zelfs tijdens koffiepauzes, werd er soms eindeloos gediscussieerd over de catalogus, over trefwoorden en over wel of geen dubbelplaatsing. Bij dat soort discussies haakte ik meestal snel af. Dat mocht, want ik was de jeugdbibliothecaris dus ik had een andere taak. Maar ik snapte de discussie wel en ik kon (als het moest) ook meepraten want er was genoeg blijven hangen van wat ik op de bibliotheekacademie had geleerd. Als over 20 jaar de laatste mensen met pensioen gaan die nog een klassieke bibliotheekopleiding hebben gehad is er niemand meer over die dat nog kan. Althans: zolang er geen nieuwe opleiding terug komt.
Maar is dat eigenlijk niet ontzettend achterhaald allemaal? Als die nieuwe bibliotheekopleiding op hbo-niveau er ooit komt, moet al dat gedoe dan nog onderwezen worden? Die bibliotheken die bestaan nou toch gewoon? En het gaat toch goed? En er zijn toch veel belangrijkere zaken waar je je als bibliotheek mee moet bezig houden dan de catalogus en titelbeschrijvingen? Het sociaal domein, laaggeletterdheid en educatie bijvoorbeeld? Ja, dat zijn belangrijke onderwerpen waar we zeker veel energie in moeten stoppen, maar we moeten de basis niet vergeten. De bibliothecaris in het artikel dat ik hierboven noemde benadrukt het belang van een classificatiesysteem nog eens. In de Verenigde Staten is Information Resources onderdeel van het curriculum van de studie Library en Information Sciences en dat vak gaat onder andere over: standards for information organization and access, including cataloging rules and formats, content analysis, indexing, classification. Het is maar een van de vele vakken binnen de studie en ik wil zeker niet beweren dat in een nieuwe Nederlandse bibliotheekopleiding net zo veel uur besteed moet worden aan Classificeren, Sorteren en Documentaire Informatie als in onze tijd, want wij hadden die vakken een heel jaar lang, soms zelfs twee jaar. Maar dat er structurele aandacht voor moet zijn staat wat mij betreft buiten kijf. En dat we zuinig moeten zijn op de mensen in de branche die nog over dit soort basiskennis beschikken ook.
En voor wie het niet herkend had: het plaatje hierboven is de klassieke beginscene van Ghostbusters, in de New York Public Library.
Zo herkenbaar en zo mee eens.
Net als toen zijn er heden ten dage vast ook bibliotheekmedewerkers die het classificeren, ordenen en titelbeschrijven beter beheersen en het nog leuk vinden ook. Ook ik had er als jeugdbibliothecaris niet zo veel mee. Maar ik had voldoende collega’s die het geweldig vonden. Die dagen cataloguskaartjes rubriceerden en alfabetiseerden.
Er is één maar…. we moet niet terug naar toen en niet alles was vroeger beter. Er bestonden heel veel regels waarvan niemand wist waarvoor ze dienden, maar die wel gehandhaafd werden. Wie het waagde out of the box te denken werd als militant en irritant ervaren. Naar die tijd wil ik zeker niet terug!
Judith,
Nee, ik wil zeker niet terug naar vroeger. Dat we niet meer al die cataloguskaartjes hoeven in te voegen is natuurlijk winst. Om maar wat te noemen. Het gaat me er niet om of je iets leuk vindt of niet maar om het belang er van. Ik wil er alleen maar voor waarschuwen dat we het kind niet met het badwater moeten weggooien. Dat we moeten oppassen dat er straks alleen nog maar bij de KB mensen rondlopen met kennis van bibliotheektechnische zaken. En dan niet omdat ik de KB niet vertrouw maar omdat als de branche niet meer begrijpt wat het nut is van een aantal structuren en afspraken er hele rare discussies gaan ontstaan. En daar wordt niemand beter van.
Terug gaan naar vroeger: integendeel. Weten hoe de dingen werken, hoe je materialen zo neerzet, in je gebouw en in je catalogus, dat ze teruggevonden kunnen worden, liefst zonder al te veel hulp, is van alle tijden. Bij iedere bibliotheek moet er voldoende kennis aanwezig zijn.
Maar ook kennis die mee gaat met de tijd: dat de catalogus niet een dingetje is waarin je eigen boeken staan. Maar een geheel is dat liefst foutloos communiceert met landelijke en wereldwijde databases – en dat het volgen van wereldwijde afspraken belangrijk is, ook voor bibliotheek Tuitjebroek.
Ik zie juist op dat laatste gebied steeds meer onbegrip. Dus daar ligt ook een gat voor nieuwe scholing en bijscholing. Om over mentaliteitsveranderingen maar te zwijgen.
Met een opleiding van 30 jaar geleden (oef), een gedegen ervaring met titelbeschrijvingen (ik kan het nog steeds) en ook met een kaartcatalogus kan ik het hier alleen maar hartgrondig mee eens zijn. De vakkennis sterft uit
Ik zit morgen bij een overleg over eventueel een nieuw op te zetten bibliotheek opleiding. Ik zal het inbrengen. Het gaat er inderdaad om dat je in je bibliotheek mensen hebt die weten hoe ze iets moeten ontsluiten en daarmee vindbaar maken. Via goede classificatie, trefwoorden toekennen etc. Als die metadata niet goed zijn raken we informatie kwijt en kunnen wij ons werk niet goed (meer) doen.
@ Peter,
Een mentaliteitsverandering, dat vind ik wel een mooi streven. Is denk ik nog belangrijker dan opleiding. Zodat mensen zich realiseren dat bibliotheken in een groter verband opereren, gebaseerd op internationale afspraken. Dat al die regeltjes met een reden verzonnen zijn.
@ Ali,
Dank voor de bijval 🙂
@ Erna,
Fijn om te horen dat er weer beweging aan het opleidingsfront is. Het stuk dat ik twee jaar geleden schreef over de behoefte aan een nieuwe bibliotheekopleiding is nog steeds een van de best gelezen stukken van mijn blog, het wordt nog steeds bijna dagelijks gelezen.
Ik ga er wel van uit dat jullie morgen over een opleiding op hbo-niveau gaan praten? Want daar ligt de behoefte. Voor mbo-ers zijn er voldoende opleidingen volgens mij, al kan er misschien best nog eentje bij.
Hbo/WO , kijken of het gecombineerd kan voor NL en Vlaanderen.
Klinkt goed!
Vanuit je “oude kennis”het bibliotheekwerk vernieuwen,dat lijkt me toch de boodschap van Jeanine, en daar kan ik het alleen maar mee eens zijn. Wat je schrijft over dat je toen veel vergeven werd want je was jeugdbibliothecaris, is wel hilarisch. Die hoefden blijkbaar niks te weten. Daar werd al een belangrijk en verkeerd onderscheid gemaakt: bibliothecarissen wisten alles van “het hart van het vak” en de jeugdbibliothecarissen deden aan leesbevordering (grof gesteld). Daar plukken de bibliotheekmedewerkers nog de wrange vruchten van, want die doen niet wat de jeugdbibliothecarissen van oudsher: het lezen bevorderen door voor te lezen, te vertellen,naar ouderavonden te gaan. Anderen deden dat niet, kwam niet bij ze (en mij) op. Maar misschien draaf ik een beetje door op mijn stokpaardje: we/jullie moeten veel meer laten zien wat je kunt (en daar heb je wel wat bibliotheektechnische vaardigheden voor nodig. Kortom: goed werk Jeanine.
Dank je wel Leo. Overigens is dat mijn interpretatie, dat mijn collega’s me lieten wegsluipen uit de discussies omdat ik jeugdbibliothecaris was. Misschien waren ze wel blij dat ik eindelijk eens mijn mond hield, dat zou ook kunnen.
Zo’ waardevol en betrouwbaar ‘beroep’ verdient slimme invulling in huidige omgeving!! Lees maar hoe bibliotheek rivierenland dat invult!! http://www.nederlandsmedianieuws.nl/columns/Column-Wilbert-van-der-Heijden-Gezonder-met-filmpjes/
@ Wilbert,
Als je mijn verhaal goed gelezen hebt zou je begrijpen dat ik wat moeite heb met die haakjes van jou om het woord beroep. Alsof het geen echt beroep is. Terwijl ik juist betoog dat het vak van bibliothecaris miskent wordt.
Ik liep per ongeluk tegen je artikel aan en vind het een interessante discussie. Ook ik heb de opleiding 30 jaar (slik) geleden gedaan. Nadat ik allerlei leuke en interessante banen in Nederland gehad heb ben ik in Canada beland. Daar geldt mijn HBO bibliothecaris voor openbare bibliotheken niet en het enige dat ik kon doen was “library assistant”, wat overigens een goed betaalde en erg leuke baan was ook. Maar om bibliothecaris te worden moest je toch een master degree hebben. En dat is raar genoeg iets dat ontbreekt in Nederland. Je kunt geen master titel halen op het gebied van openbare bibliotheken. Dit is eigenlijk heel raar als je bedenkt dat dat wel het geval is in de US, Canada en de UK, waar ik nu werk wederom als library assistant (slecht betaald overigens) werk. De eisen voor een library assistant in Edmonton was het hebben van een bachelor’s degree. De eisen voor een library assistant in de UK is een goede middelbare school diploma. Om mijzelf toch ook hier in de UK, Schotland om precies te zijn eindelijk weer bibliothecaris te mogen noemen moet ik mijn chartership behalen. Waar ik nu mee bezig ben. Mijn vraag is dus eigenlijk waarom is er geen master opleiding in Nederland, en ik begrijp nu ook eigenlijk ook geen HBO meer? Het eigenlijke vak van bibliothecaris, bestaat volgens mij uit zoveel interessante vaardigheden en kennis waar catalogiseren en metadata een onderdeel van is, dat dit dat wel echt verdiend.
@ Xenia,
Er is nog wel een HBO opleiding in Nederland hoor, maar niet meer zoals wij die kennen. Die gaat meer over media en informatiemanagement en niet zozeer over bibliotheken, laat staan over bibliotheektechnische zaken. Ik verbaas me er op dit blog al een paar jaar over dat er geen WO opleiding voor bibliothecarissen is. Volgens mij is er in zo’n beetje alle beschaafde landen die ik ken wel een, al is die in Vlaanderen vorig jaar opgeheven. Maar ik heb begrepen dat er onlangs gesproken is over de mogelijkheden om een gezamenlijke Vlaams/Nederlandse opleiding te starten dus ik hou hoop.
Nog erger vind ik dat er nauwelijks nog aandacht is voor kennis van boeken en schrijvers op de huidige opleiding. Zodat je meemaakt dat als een klantje vraagt: ‘Heeft u iets van Roald Dahl?’, je de invaller, die er overigens niets aan kan doen, ziet intikken: Ronald Daal..gevolgd door de mededeling: ‘Nee, daar hebben we niets van.’ Als alle Openbare Bibliotheken nu eens begonnen met zelf cursussen geven…Zo leuk voor het personeel en zo goed voor de klanten.
@Sonja,
Dat is ook een kwestie van mensen aannemen die wel eens een boek gelezen hebben en die hun ogen en oren open houden als ze aan het werk zijn. Al kan bijscholing nooit kwaad natuurlijk.
Ik ben op dit moment bezig met de opleiding voor bibliotheekmedewerker, zoals ze dat tegenwoordig noemen. en ik kan melden dat kerntaak 3 geheel over de collectie gaat en het ontsluiten daarvan en formele en inhoudelijke toegankelijkheid. daarin leren wij nog steeds titel beschrijven, het lezen en het begrijpen. en hoewel er zeker collega’s zijn die hier over klagen, vind ik het een leuk onderdeel van mijn opleiding en vak!
@ Daniëlle,
Dat is geruststellend om te horen. En dat collega’s klagen begrijp ik wel, want het is soms ook taaie stof. Maar wel belangrijk, dus even doorzetten.
Ik zie het vooral als het symptoom van lange versus korte termijn denken vermengd met minachting voor de geschiedenis van zaken. Het hier en nu telt de rest zal een rot zorg zijn voor een ander.
Ik kon me nooit echt verheugen op de lessen titelbeschrijven (komma, spatie, punt, spatie, liggend streepje) of trefwoorden (had een andere logica dan de docent dus kwam vaak toch met net een iets andere woord dan ‘goed’ was), maar wat ik snap nu wel veel beter het belang van metadata en de structuren waaruit je kan kiezen.
Dat zo’n directeur zo reageert vind ik wel erg schokkend. Dat iemand anders iets wezenlijks voor je dienstverlening doet en jij er niet meer over na hoeft te denken, wil niet zeggen dat het onbelangrijk is om zelf over na te denken.
@ Eric-Jan,
Ik weet niet of het minachting is, volgens mij is het een gebrek aan kennis. Directeuren die dit soort uitspraken doen WETEN gewoon echt niet hoe belangrijk bepaalde bibliotheektechnische zaken zijn en blijkbaar hebben ze niemand in hun omgeving die ze kan uitleggen dat het wel belangrijk is. Bibliothecarissen hebben soms de neiging om hun eigen werk te marginaliseren en dat helpt niet echt.
Wat ook niet helpt is dat veel bibliothecarissen dezelfde ervaring hebben als jij: titelbeschrijven is saai en we zijn al lang blij dat iemand anders het voor ons doet. Maar op die manier raken we het dus op alle mogelijke manieren kwijt.
Ik zou, als ‘nieuwere’ medewerkster in een bibliotheek (jeugdafdeling) dolgraag een heuse bibliotheekopleiding willen doen. We hebben het geluk gehad om een aantal cursussen van de Bibliotheekacademie in-company te mogen volgen, maar ik sta nog steeds te popelen om meer. Momenteel twijfel ik tussen een HBO-opleiding in deeltijd rond Informatie of toch maar eens gaan kijken bij de MBO-opleiding. Ik houd mij in ieder geval van harte aanbevolen voor tips!
Ondertussen kijk ik gewoon enthousiast mee bij al die collega’s die nog de ‘echte’ old-skool bibliotheekopleiding hebben mogen volgen!
@ Eva,
Helaas kan ik je hierin niet echt adviseren. Want ik weet natuurlijk niet wat je plannen en je verwachtingen zijn en wat je achtergrond is. Uit ervaring kan ik wel zeggen dat een mbo-opleiding volgen als je zelf een hbo of academische achtergrond hebt nogal eens tot teleurstellingen en frustratie kan leiden. Maar wel fijn om te horen dat er nog steeds mensen zijn met een hart voor het vak.