Een revolutie plannen
Na twee koppen koffie zijn we er uit: het stelsel van openbare bibliotheken klopt gewoon niet pic.twitter.com/eIEwkE3GDt
— Jeanine Deckers (@Tenaanval) February 27, 2015
Dit twitterde ik vorige week, na afloop van een ochtendje koffie drinken met een oud-collega. We hadden elkaar al een paar jaar niet gesproken, niet echt althans, dus we hadden veel om over te praten. Die tweet was min of meer de conclusie van ons gesprek: zij verbaasde zich er over dat producten en diensten die landelijk ontwikkeld worden zo mondjesmaat worden opgepakt door de bibliotheken en vaak zo snel weer worden opgedoekt als de bijbehorende subsidie stopt. “Dat is zo zonde van de energie” En ja, ze wist wel dat we echt geen geld hebben (wij althans niet) maar de discussie over “keuzes maken” (DE dooddoener van mensen die aan de zijlijn staan) bracht enig licht in de zaak. Gemeentepolitiek, bestuurlijke versnippering en plaatselijke omstandigheden maken keuzes maken in de praktijk een stuk moeilijker dan het op papier lijkt. Er kan op landelijk niveau van alles bedacht en ontwikkeld worden, het mandaat ligt op gemeentelijk niveau. Of in elk geval op het niveau van de plaatselijke bibliotheek. Dat maakt de “grote jongens” met goede (en soms minder goede) ideeën en projecten een beetje tandeloos. Want als de bibliotheken niet meedoen aan die projecten dan houdt alles op. En ja, dat is zonde van het geld en de tijd die in de voorbereidingen zijn gestopt. Maar dat is nou eenmaal de praktijk.
Dat was het punt waarop we tot die conclusie kwamen dat het stelsel niet klopt. Want het zou veel praktischer en efficiënter zijn als het openbare bibliotheekwerk centraal geregeld zou worden. Als er in Den Haag, op het ministerie, beleid gemaakt zou worden dat met bijbehorend budget zou worden overgedragen aan de plaatselijke bibliotheken. Het zou directeuren een hoop vergaderen besparen, een hele hoop. Het zou de kwaliteit van het bibliotheekwerk enorm verhogen en het zou een heleboel onduidelijkheid wegnemen, bij bezoekers, medewerkers en bestuurders. Maar helaas, zo gaat het niet. En zo zal het voorlopig ook niet gaan, want we hebben net een nieuwe Bibliotheekwet waarin de bestaande situatie nog eens vastgelegd is. Gezien het lange voortraject van die wet zal het nog minstens 20 jaar duren voordat er weer een nieuwe wet komt, als we dat al zouden willen.
Tot zover het verhaal achter die tweet. Hij was eigenlijk bedoeld als plagerijtje omdat die ex-collega een beetje lacherig deed over Twitter. Maar hij raakte blijkbaar een snaar: volgens de statistieken is de tweet 686 keer bekeken. Waarschijnlijk ook omdat ik naar aanleiding van een de reacties twitterde dat we een revolutie aan het voorbereiden waren. Ik had de woensdagavond daarvoor net urenlang met open mond naar de livestream van de bezetting van het Maagdenhuis zitten kijken, vandaar. Maar toen sloeg de vlam helemaal in de pan en werd iedereen wild enthousiast. Gaan we de KB, VNG of OCW bezetten? Of juist een bibliotheek? Omdat het inmiddels vrijdagmiddag was sloeg de meligheid al snel toe en ontstonden er typisch twitterdiscussies over de vraag of we in hongerstaking zouden of niet en viel het woord boekverbranding. Humor om te lachen.
Ontevredenheid
Maar toch verbaasde het me hoe gretig er op het idee van een revolutie gereageerd werd. Dat is niet alleen de tijdgeest (de revolutie hangt in de lucht) maar het toont ook aan dat er veel ontevredenheid is over de huidige situatie. Want de wil is er in het algemeen wel, om aan al die mooie projecten deel te nemen, maar de mogelijkheden zijn er vaak niet. Geen mensen, geen tijd, geen geld. Het is niet anders. Maar wat zouden we het graag anders willen. Wat een mogelijkheden zou dat geven, als het stelsel zou worden aangepast. Als al die landelijke, provinciale en gemeentelijke subsidies op één hoop zouden worden geveegd en de bibliotheken rechtstreeks vanuit die ene pot zouden worden betaald. Wat zouden we dan veel kunnen doen. Samen. Want aan ambities ontbreekt het de sector niet. Maar wel aan geld. En tijd. En mankracht.
Die revolutie zal er niet komen. Althans?
In de WWW van november 2011 (hier te vinden: http://www.bibliotheekblad.nl/nieuws/nieuwsbrief) schreef ik o.a.:
“In grote lijnen zijn er twee manieren om naar de Nederlandse openbare bibliotheken te kijken:
1.De openbare bibliotheek is een sterk in de lokale samenleving gewortelde voorziening, een lokale onderneming op MKB-niveau. Gebrek aan samenhang vloeit daaruit voort, het is onze realiteit, net als bij theaters en musea. Lokale openbare bibliotheken willen en kunnen naar eigen inzicht diensten en producten afnemen van leveranciers, of die leveranciers (zoals ICT-leveranciers, PSO’s, NBD/Biblion en Bibliotheek.nl) nu wel of niet, in mindere of meerdere mate, subsidie ontvangen van overheden. Met alle hebben ze een klant-leverancier-verhouding. De leveranciers zelf gaan daar ook van uit.
2.De lokale openbare bibliotheek is onderdeel van een bibliotheekbestel waar de drie overheden gezamenlijk verantwoordelijk voor zijn: de openbare bibliotheek is een landelijke voorziening die zich lokaal manifesteert. De overheden bepalen gezamenlijk financieel de kaders van het bibliotheekbeleid en zien de door hen gesubsidieerde instellingen als organisaties met een publieke taak, waar marktwerking bij geschuwd wordt.
Vanuit de eerste optiek (de bibliotheek als lokaal ondernemer) is wat OCW en VNG hebben bekokstoofd [uitname gelden uit gemeentefonds voor e-books] marktbederf te noemen. Bibliotheek.nl (geen gewone leverancier vanuit de eerste optiek geredeneerd, maar sectorinstrument van OCW vanuit de tweede optiek geredeneerd) kreeg en krijgt flink wat OCW-geld, terwijl niemand er nog zicht op heeft waar al die miljoenen de afgelopen jaren precies aan besteed zijn, en daar komt dan landelijk ook nog een bedrag voor content bij. Een bedrag dat gemeenten naar evenredigheid kunnen korten op de subsidie aan de eigen lokale bibliotheek. Waarmee de vraag in het bibliotheekveld leeft of OCW en VNG het openbare bibliotheekwerk hiermee een schitterende dienst bewezen hebben of juist nog zwaarder onder druk hebben gezet dan door gemeentelijke bezuinigingen, waarvan het einde nog niet in zicht is, toch al gebeurt. Welke (potentiële) bibliotheekgebruikers zitten te wachten op welke digitale content?
NBD/Biblion, het eigen branchebedrijf, in het leven geroepen door de bibliotheken zelf, samen met boekhandels en uitgeverijen, moet zijn eigen broek ophouden en het doen zonder subsidies.
Vanuit de tweede optiek is het natuurlijk geen marktbederf, maar het gezamenlijk vaststellen van subsidievoorwaarden (inclusief financiële kaders) en inzetten van openbare bibliotheken als instrument van gezamenlijk overheidsbeleid, mede gericht op een toekomst die qua informatievoorziening digitaler zal zijn dan thans het geval is. Met wel, zoals we weten, een zwak Bibliotheekcharter van OCW, VNG en IPO (waar gemeenten en provincies nauwelijks tot geen boodschap aan hebben) en zwakke wetgeving.”
Zoals we inmiddels weten is die wetgeving heel zwak gebleven: een halfslachtig verhaal, waarin niet gekozen is voor centralisatie (maar ook niet voor echte decentralisatie)
Wim,
dank voor de heldere toelichting. Dit verhaal heb ik ongetwijfeld onbewust in gedachten gehad tijdens die discussie die ik hierboven beschrijf. Vooral het onderdeel maak een keuze. Of: laat alles over aan de lokale omstandigheden, behoeftes en politiek. Of: maak een wet, schrijf iets voor en lever de middelen (lees geld) om het uit te voeren.
het is nu inderdaad een halfslachtig verhaal.