De bibliotheek als doorgeefluik
De laatste tijd is er in de museumwereld enig rumoer rondom de vermeend populistische benadering van sommige musea. Rijksmuseumdirecteur Wim Pijbes kreeg kritiek op de tekstbordjes die hij maakte bij een tentoonstelling van topstukken uit de gouden eeuw: beetje plat en overbodige informatie.
Het Tate Modern bestaat nu tien jaar en heeft in die periode 45 miljoen bezoekers getrokken en een heel nieuw publiek laten kennis maken met moderne kunst. The independent schrijft daarover: The highbrows thought it was very serious. The lowbrows thought it was boring or ludicrous. But we have changed all that. Het lijkt me dat niemand daar tegen kan zijn, maar ook bij het populariserende beleid van Tate Modern worden langzamerhand (kleine) kanttekeningen gezet: verliezen ze de kunsthistorische context niet teveel uit het oog? Ook daar is niks tegen lijkt me.
Wat me de laatste tijd wel bezig houdt is het verschil met de bibliotheekwereld. Daar is het tegengestelde aan de hand: bij ons krijg je geen kritiek als je te populair bent maar juist als je niet populair genoeg bent. Als je geen retail doet, je uitleningen niet (liefst spectaculair) stijgen ongeacht wát je precies uitleent en je lezingen niet minimaal X bezoekers trekken.
Laat ik vooropstellen dat ik niks tegen popularisering heb en ik wil ook heel graag dat zoveel mogelijk mensen gebruik maken van de bibliotheek, maar niet ten koste van alles. En ja we werken met belastinggeld en natuurlijk moet dat zo goed mogelijk besteed worden, maar ik zou wel eens een discussie willen over wat dat “zo goed mogelijk” dan precies inhoudt. Gaat dat alleen maar over aantallen en niet over inhoud en niveau? Dat lijkt me wel erg plat. Afrekenen op cijfers is het simpelst maar sinds wanneer is simpel doorslaggevend? Het doel van de bibliotheek was toch lezen, leren en informeren? Met de nadruk op de thema’s Digitale bibliotheek, Collectie Nederland, Mediawijsheid en Lezen en leesbevordering? Klinkt erg inhoudelijk, komt geen cijfer aan te pas.
En natuurlijk wil je met al die programma’s een zo groot mogelijk publiek bereiken, maar dat grote publiek is niet het doel, een zo goed mogelijk programma is het doel. Om bij de vergelijking met de musea te blijven: ik vermoed dat het Rijksmuseum een record aantal bezoekers zou trekken als ze een tentoonstelling zou organiseren rondom het werk van Ans Markus, zeker als ze daarbij de Libelle als mediapartner zouden aantrekken. Maar dat doen ze niet omdat Ans Markus niet voldoet aan de normen van het Rijksmuseum. Het Rijksmuseum houdt vast aan zijn eigen normen en waarden en probeert op een andere manier aan een groter publiek duidelijk te maken wat er zo bijzonder is aan het portret van Maria Trip. Bibliotheken proberen hun collectie beter onder de aandacht te brengen door het materiaal aantrekkelijker neer te zetten en de keuze te vergemakkelijken, maar dat is buitenkant. We doen erg weinig aan de inhoud. Als een boek (of een rubriek, of een schrijver) niet wordt uitgeleend schrijven we het af. Maar het is ooit aangeschaft met een reden, omdat we dachten dat het interessant zou zijn. Waarom proberen we dan niet om dat duidelijker te maken? En ik snap ook wel dat het gemakkelijker is om een tentoonstelling van 30 schilderijen toe te lichten dan om een hele bibliotheekcollectie aan de man te brengen, maar we proberen het niet eens. Openbare bibliotheken gaan erg passief met de inhoud om. We zien onszelf als doorgeefluik. Als schuiver van boeken, zonder enige waarde toe te voegen. Waarom? Zijn we daar te lui voor? Of te dom? Of te bescheiden? Of zijn we bang dat onze neutraliteit daarmee in het gedrang komt? Waarschijnlijk een combinatie van al die factoren.
En dat is jammer want ik denk dat we daarmee een heel potentieel laten liggen. Als we die rol goed zouden oppakken zouden we denk ik veel meer gebruikers trekken dan met de zoveelste ledenwerfactie of nieuwe inrichting. In Museumland wordt al langer gediscussieerd over welke kant het op moet: pretpark of pantheon, speelplaats of schatkamer, populair of elitair. Kunnen we zo’n discussie ook niet eens beginnen voor de bibliotheekwereld?
Ik heb het gevoel dat de discussies over de functie van bibliotheken best al vaak gevoerd zijn, maar dat de meningen erover altijd verdeeld zullen blijven. Er zijn net zo goed voorstanders van de klassieke bibliotheek als van ‘de beleefbibliotheek’ te vinden. Retail kan zowel op bijval als kritiek rekenen.
Nu gaat het misschien gebeuren dat er op nationaal niveau duidelijkere voorzetten worden gegeven, maar bibliotheken zijn niet verplicht daar aan mee te werken. Misschien is dat wel de reden waarom het divers blijft?
Als ik zou moeten kiezen koos ik voor: te dom. In de zin van: te weinig belezen.
Maar gelukkig hoef ik niet te kiezen 😉
Mooi stuk trouwens!
Zonder inhoud en mening over de functie van de bibliotheek( verbeelding, kennis, kunst en cultuur als cement van de samenleving) ben je machteloos en raak je overgeleverd aan allerlei meningen! De board zou er een stevig debat aan moeten wijden alvorens de programmamanagers van hot naar her te slaan, van deadline naar deadline. Vind het weer een heel waardevolle blog Jeanine.
@Edwin,
De beleefbibliotheek of de klassieke bibliotheek voegen volgens mij allebei geen waarde toe, dat zijn gewoon twee verschillende manieren om het materiaal in de kast te zetten (even kort door de bocht). En die discussies over de functie van de bibliotheek worden volgens mij alleen bij de koffieautomaat of in de lunchpauze gevoerd, maar nooit op beleidsmatig of landelijk niveau en dat vind ik juist zo jammer.
Mijn pleidooi voor waardetoevoeging sluit retail niet uit, dat zou elkaar kunnen aanvullen.
@Schrijver
Is slim hetzelfde als belezen dan? 🙂
@Conny en Schrijver
Dank voor het compliment!
Ja, daar zeg je zo wat… Nee, niet hetzelfde natuurlijk, maar bij bibliotheekmensen ligt het wel dichter bij elkaar dan elders. Het ’toevoegen van waarde’ zoals je het noemt kan toch alleen maar als je echt van boeken hóudt? Maar ik besef nu dat je met dat waarde toevoegen waarschijnlijk aan meer denkt dan alleen aan boeken. Ik had mijn oogkleppen weer eens op, sorry!
Nou, ik dacht eigenlijk ook aan informatief materiaal, niet persé aan literatuur. Maar ik wilde je alleen maar plagen…
Ik herinner me dat bij de invoering van self service in bibliotheken werd verteld dat werknemers dan ingezet konden worden voor meer inhoudelijke taken. Daar is vermoedelijk weinig van terecht gekomen. Aan de informatiebalies van bibliotheken in grote steden heb ik mensen getroffen die nog nooit hebben gehoord van Jan Wolkers of van Boekblad.